Boswachterspad Grebbelinie - Waar natuur en cultuurhistorie samenkomen
Wandelen in een verhaal waarin natuur en cultuurhistorie samenkomen, dat doe ik graag. Daarom gingen wij op pad over de Grebbelinie. Een vrij onbekende linie, maar zeker niet minder belangrijk dan zijn grotere broer de Nieuwe Hollandse Waterlinie. We lieten ons onderdompelen in de geschiedenis van een van de best bewaarde militaire geheimen van Nederland. Op naar Renswoude over het Boswachterspad Grebbelinie.
Jarenlang lag de Grebbelinie onzichtbaar in het landschap. De afgelopen jaren hebben diverse terreineigenaren en overheden zich ingezet om de linie weer zichtbaar te maken en op de kaart te zetten. En dat is gelukt! Het bekendste onderdeel van de linie is de Grebbeberg met het ereveld dat bovenop de stuwwal ligt. Wij wandelen echter rondom Renswoude, waar met onder andere Fort aan de Daatselaar, Fort aan de Buursteeg, Werk aan de Engelaar, de Groeperkade en de Slaperdijk nog veel geschiedenis te vinden is.
Historie van de Grebbelinie
Eerst even een kort geschiedenislesje waarom hier een linie ligt. Het jaar 1672 wordt in de Nederlandse geschiedenis gezien als het Rampjaar. Zowel Engeland, Frankrijk en de bisdommen van Münster en Keulen vielen in dat jaar ons land aan. Nederland realiseerde zich de kwetsbaarheid van de Hollandse provincies en het werd duidelijk dat er versterkte verdedigingslinies nodig waren om het land beter te kunnen beschermen. Eerst werd de Oude Hollandse Waterlinie aangelegd, maar die bood niet genoegd bescherming bij Utrecht. Het lage drassige gebied tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe, de Gelderse Vallei, was ideaal om als linie te gebruiken. Tussen 1745 en 1799 werd de Grebbelinie aangelegd, een cruciale waterlinie van de Grebbeberg tot aan de Zuiderzee. Met dijken, forten en inundatiegebieden kon het gebied onder water gezet worden om vijandelijke troepen te vertragen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde de linie een belangrijke rol in de verdediging tegen de Duitse invasie. Na die oorlog werd besloten om de werken op te heffen en in de loop van de jaren zijn stukjes verdwenen door de aanleg van nieuwbouwwijken of bedrijventerreinen. Sinds 2011 is de Grebbelinie een Rijksmonument en wordt dit erfgoed weer in het landschap zichtbaar gemaakt.
Grebbelinie wandelroute
Tijd om op pad te gaan. Vanaf de parkeerplaats bij De Dennen worden we verwelkomt door een houten soldaat en direct lopen we de Groeperkade op. Deze kade is de komende kilometers ons richtpunt, want in totaal is deze kade meer dan zes kilometer lang. De kade is aangelegd om het water vast te houden om inundatiegebieden te creëren. Hier kon de vijand niet doorheen, want het water was te diep om te lopen en te ondiep om overheen te varen. Ik heb niet goed gelezen, dus we volgen de route achterstevoren. Dat is niet erg, aangezien verdwalen hier lastig is.
De omlijsting van de kade is prachtig. Veel groen, omzoomd met bomen met daaronder de witte bloemen van de fluitenkruid of de roze bloemen van de dagkoekoeksbloem. Vanuit de lucht zijn zulke structuren nog het beste te zien. Dus als we bij Fort aan de Daatselaar aankomen, maken we eerst wat luchtfoto’s. Fort aan de Daatselaar is in 1799 aangelegd daar waar de Groeperkade en de Slaperdijk samenkomen. Jarenlang lag het fort er verwaarloosd en verlaten bij. Tussen 2005 en 2018 zijn er vele restauratiewerken geweest en nu straalt het fort weer in het landschap. Ook Staatsbosbeheer is trots op de Grebbelinie; je kunt dan ook niet om de oproep heen om op de paden te blijven en niet, al dan niet met hond, van de taluds af te gaan richting het water. Ook je hond te laten graven in de taluds is niet de bedoeling. Het zou zonde zijn als al het werk, dat hier verricht is om de linie weer zichtbaar te maken, te niet wordt gedaan. Honden moeten trouwens overal aan de lijn; doe dit vooral om de natuur hier aan de Grebbelinie te beschermen.
Fort aan de Buurtsteeg
De tocht gaat verder over de Slaperdijk. Deze vormt de waterkering op de grens van Utrecht en Gelderland met aan het einde Fort aan de Buursteeg. De naam van de dijk geeft aan dat de dijk pas ‘wakker wordt’ op het moment dat de primaire waterkering wordt doorgebroken. Hiermee wordt de Grebbedijk tussen Wageningen en de Grebbeberg bedoeld. Na enkele kilometers heerlijk over deze dijk te hebben gelopen komen we uit bij Fort aan de Buursteeg, het grootste fort van de Grebbelinie. Het gehucht Buursteeg had in de 18e eeuw een hoge en droge toegangsweg naar het wensten toe en deze moest afgesloten worden. De omgeving was hier lastiger onder water te zetten door de hogere ligging, daarom kwam er een groot fort. Later is de spoorlijn van Utrecht naar Arnhem er dwars doorheen gelegd. De twee delen hebben nu ieder een eigen sfeer. Het zuidelijke deel is rustig met veel bomen. Op het noordelijke deel bevindt zich het bezoekerscentrum Grebbelinie waar je alles te weten kunt komen over deze linie. Zeker een bezoek waard.
Als we richting De Batterij aan de Schalmdijk gaan, zien we tussen de struiken door dat we langs een bijzonder gebied wandelen. Het is een blauwgrasland met bijzondere soorten als blauwe knoop, Spaanse ruiter, ratelaars en orchideeën. Lang geleden zag waarschijnlijk een groot gedeelte van de moerassige Gelderse Vallei er zo uit. Hier heeft Staatsbosbeheer een bijzonder fraai pareltje. De batterij gaat vrijwel direct over in de Linie van Juffrouwwijk. Beide werken zijn vanaf het pad moeilijk te overzien. Wat wel goed te zien is, is even laten de Emminkhuizerberg. Met een top op 22 meter hoogte gaat de tocht toch even flink bergop. Het is een stukje stuwwal in de Gelderse Vallei. Door de hoge ligging in het (voormalige) overwegend moerassige gebied wordt het al vele eeuwen als akkergebied gebruikt.
De Grebbelinie gaat verder, maar wij maken een rondje en dus volgen we een verbindingsroute. Over rustige landwegen wandelen we via boerderijen weer naar de Groeperkade. Eenmaal terug op deze kade duurt het niet lang voordat we bij Werk aan de Engelaar komen. Dit simpele werk aan de Lunterse Beek is heel belangrijk geweest in mei 1940, toen hier hevig werd gevochten. Door de hermeandering van de beek is de waterkwaliteit verbeterd en dat is de natuur ten goede gekomen. Sowieso vormt de Grebbelinie met de kades en de forten een groot lint waar de natuur van profiteert. Dieren kunnen zich zo gemakkelijk door het landschap verplaatsen. We volgen nog een klein stukje de Groeperkade en dan zien we de soldaat die ons vanmorgen verwelkomde alweer staan.
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met het Routebureau Utrecht. De route van het Boswachterspad Grebbelinie is hier te vinden. Aanvullende informatie over het pad en gebied vind je op de website van Staatsbosbeheer.
Meer wandelen langs de Grebbelinie
De Grebbelinie is een verdedigingslinie tussen Spakenburg (de vroegere Zuiderzee) en Ochten. Je leert alles over deze linie op het Grebbeliniepad, een lange-afstandsroute van 89 kilometer. Deze tocht deden wij ooit als wandelvakantie, kijk hier voor het hele verslag of kijk hier voor meer wandel- en fietsroutes langs de Grebbelinie.